ادوارد تلر پدر بمب هيدروژني

ادوارد تلر پدر بمب هيدروژني
صد سال پيش در پانزدهم ژانويه سال ۱۹۰۸ ادوارد تلر (Edward Teller) متولد شد، مردي كه او را پدر بمب هيدروژني مي‌نامند. زندگي ادوارد تلر نمادي از تلفيق دانش و سياست و يا دانش سلطه در قرن بيستم است، قرني كه دو جنگ جهاني در آن رخ داد.
در مورد مرداني مثل ادوارد تلر كه در تاريخ پرفراز و نشيب قرن بيستم نقش مهمي داشته‌اند، به سختي مي‌توان قضاوت كرد. او از معدود دانشمنداني است كه از نظر عده‌اي، عرصه‌ي دانش ديگر ستاره‌اي مثل او نخواهد ديد و از نظر عده ديگري، بهتر بود كه تاريخ بشريت اصلا مردي مثل او را تجربه نمي‌كرد!
ادوارد تلر در بوداپست، پايتخت مجارستان، در خانواده‌ يهودي ثروتمندي متولد شد. پدرش از وكلاي معروف و مادرش پيانيست بود. شش ساله بود كه وليعهد اتريش در سارايوو ترور شد.
تلر بعدها در مصاحبه‌اي گفت كه خوب به خاطر مي‌‌آورد كه پدر و مادرش هنگام نهار در مورد ترور وليعهد صحبت مي‌كردند. او با اينكه شش سال بيشتر نداشت، مطمئن بود كه اين حادثه به جنگي وحشتناكي ختم خواهد شد. ترور وليعد اتريش در سارايوو آغاز اولين جنگ جهاني بود.
تحصيلات پس از جنگ جهاني اول، تلر درحالي كه هجده ساله بود مجارستان را به مقصد آلمان ترك كرد. دليل اين سفر بي‌بازگشت، تشديد قوانين يهودي ستيز در مجارستان بود كه امكان ادامه تحصيل را براي آدم مستعدي مثل او غير ممكن كرد. دانشگاه‌هاي مجارستان متقاضيان يهودي را نمي‌پذيرفتند.
او در دانشگاه لايپزيگ آلمان وارد رشته فيزيك شد. بيست‌وسه ساله بود كه پايان نامه دكتراي خود را درمورد فيزيك كوانتوم نوشت و هم زمان در مركز تحقيقات فيزيك هسته‌اي اين دانشگاه مشغول كار شد. اما در فاصله آن سالها زندگي در آلمان هم بر يهوديان سخت شد.
ادوارد تلر مانند بسياري از دانشمندان برجسته آن دوره، آلمان را ترك كرد و پس از اقامت كوتاهي در انگلستان و سپس دانمارك در سال ۱۹۳۵ براي هميشه رهسپار آمريكا شد.
مهاجرت به آمريكا آمريكا با آغوش باز پذيراي نابغه‌هاي آواره بود. دانشگاه جورج واشينگتن، تلر بيست‌وهشت ساله را براي تدريس در رشته فيزيك كوانتوم دعوت به كار كرد. ورود به آمريكا آغاز راهي هموار تا صعود به قله‌‌‌هاي موفقيت در رشته فيزيك اتمي براي تلر بود. در آن سالها اروپا در شعله‌هاي جنگ جهاني ديگري مي‌سوخت. دانشمندان مهاجري مثل آلبرت انيشتين، هانس بته Hans Bethe، لئو سيلارد Leo Szilard و ادوارد تلر كه به آمريكا پناه برده بود به دولت آمريكا هشدار دادند كه بعيد نمي‌دانند دولت نازي آلمان بمب اتمي در اختيار داشته باشد.
ادوارد تلر كه يكي از فيزيكدانان مورد اعتماد دولت آمريكا بود، همان زمان با پروژه سري دولت آمريكا براي ساخت بمب هيدروژني همكاري مي‌كرد. او در واقع طراح اصلي اين پروژه بود.
ساخت بمب هيدروژني تلر در روز شانزدهم ژوئيه سال ۱۹۴۵ هنگام تست اولين بمب اتمي آمريكا در صحرايي نيومكزيكو حضور داشت و بعدها در مصاحبه‌اي گفت:« لحظه انفجار، مرگ را با چشمانم ديدم.»در حاليكه ادوارد تلر به ديدن مرگ افتخار مي‌كرد، جمعي از فيزيكدانان برجسته مقيم آمريكا مخالفت جدي خود را با ساخت سلاح‌هاي اتمي به دولت آمريكا اعلام كردند. مخالفتي كه سود چنداني نداشت. دولت آمريكا با در اختيار داشتن دانشمنداني مثل تلر پروژه‌ نظامي خود را دنبال كرد.
تلر در دهه پنجاه مديريت طرح حفاظتي را بر عهده گرفت كه بنا بر ادعاي خودش در صورت بروز جنگ، امنيت جان نود درصد از آمريكايي‌‌ها را تضمين مي‌كرد. و بعد از اين طرح، پروژه ديگري را آغاز كرد كه هدف آن ساخت كانالي مثل كانال پاناما در سرزمين آلاسكا بود، آن هم با انفجار هسته‌اي كه بخشي از سرزمين آلاسكا را پودر مي‌كرد. پروژه‌اي كه هرگز عملي نشد به دليل اينكه تلر با متقاعد كردن رئيس جهمور وقت، مشغول طرحي شد كه آمريكا را در صورت حمله فضايي‌ها از خطر نابودي نجات مي‌داد.
دشمن بشريت ادوارد تلر هر چه در عرصه سياست محبوبتر مي‌شد از دانشمندان هم دوره‌اش فاصله بيشتري مي‌گرفت. تا جايي كه ايساك رابي فيزيكدان برنده جايزه نوبل معتقد بود كه تلر دشمن بشريت است و دنيا بدون او، بي‌تريد بهتر از اين مي‌بود. داستان زندگي او الهام بخش كمدي تلخ « دكتر عجيب‌وغريب يا: چطور ياد گرفتم به بمب‌ها عشق بورزم.» بود كه در سال ۱۹۶۴ ساخته شد.
تلر از مخالفان اصلي طرح ممنوعيت آزمايش سلاح‌هاي اتمي و از حاميان مهم پروژه‌هاي نظامي آمريكا بود. او از معدود دانشمنداني بود كه از پروژه چتر حفاظتي رونالد ريگان در دوره جنگ سرد، در دهه هشتاد ميلادي دفاع مي‌كرد.
متفكر برجسته! ادوارد تلر در سال ۲۰۰۳ ميلادي در سن نودوپنج سالگي زندگي را بدرود گفت. مدت كوتاهي قبل از فوت او جرج‌ بوش دوم، تلر را از «برجسته‌ترين متفكران» تاريخ آمريكا معرفي كرد.