خیرگی يا چشم زدگي

خیرگی يا چشم زدگي
خیرگی یا چشم زدگی زمانی رخ می دهد که اشعه مستقیم نور لامپ با شدت زیاد در محور دید رانندگان و عابرین قرار گیرد. بطور مثال حتماً در کودکی حس کنجکاویتان باعث شده تا به خورشید خیره شوید. لطفاً دوباره امتحان نکنید. فقط بخاطر بیاورید پس از آن چه اتفاقی برای تصویر چشمتان افتاده. ضمن آسیب دیدن چشم وسط تصویری که شما از محیطتان دریافت کرده اید لکه ای سبز رنگ هویدا می شود یا نور چراغ مطالعه ای که با شدت زیاد از فاصله کم مستقیم بصورت متهم می تابانند. همه اینها مثالهای ساده ای است که اگر کمی به اطرافمان دقیق شویم نمونه های بیشتری را می توانیم پیدا کنیم.
خیرگی از مسائلی است که در طراحی روشنایی به خصوص روشنایی معابر باید از وقوع آن جلوگیری کرد. در خیرگی به جهت اینکه پس زمینه عابر بسیارپر نور است سبب کم شدن دید یا ناپدید شدن عابر از دید راننده شده خطرتصادفات را بالا می برد.. اما برای کنترل و از بین بردن آن چه باید کرد؟
-1 با افزایش ارتفاع نصب پایه نور زیاد را از محور دید رانندگان و عابرین خارج نمود.
-2 با استفاده از چراغهایی که شدت نور حداکثر آن ها در زوایای بزرگ نسبت به محور عمود چراغ که معمولاًدر محور دید رانندگان اتفاق نمی افتد خیرگی را کاهش داد. اما اجازه بدهید رفته رفته وارد مباحث علمی تر نیز بشویم. در اینجا لازم است شدت نور تعریف شود. شدت نور را با I نشان می دهند. که با کاندیلا اندازه گیری می شود . یک کاندیلا هم 60 برابر کوچکتر از شدت نور ساطع شده از یک سانتیمتر مربع سطح جسم سیاه در درجه حرارت 2045 کلوین در جهت عمود بر سطح است. یعنی یک تشعشع کننده یاه در دمای 2045 کلوین دارای درخشندگی 33 کاندیلا بر متر مربع است. I=dφ /dw
بد نیست رفته رفته به حقوقمان در زمینه آلودگی نوری نیز آشنا شویم و ببینی م آیا قانونی در کشورمان در مورد آلودگی نوری وجود دارد یا نه؟
خیرگی به قدری مهم است که مرکز تحقیات نیرو(متن) و شورای عالی معماری و شهرسازی استاندارد و قوانینی برای نصب تیرهای چراغ برق در نظر گرفته اند.
به گوشه ایی از آن توجه فرمایئد:
به جهت وجود دید کافی به منظور رویت اشیایی که بر روی سطح مسیر قرار دارند و برای رانندگانی که با سرعت مطمئنه و مجاز در خیابانها تردد می کنند سیستم روشنایی باید به نحوی طراحی شود که تمایز لازم برای دیدن اشیائ روی سطح زمین ایجاد گردد. در حقیقت وظیفه سیستم روشنایی علاوه بر تامین نور کافی در قسمتهای مختلف راه حداکثر نمودن تطابق میان اشیاء و زمینه آنها )سطح زمین) است.
راهكار: جهت جلوگيري از خيرگي يا چشم زدگي حاصل از چراغهاي خيابان مي توان روش هاي مختلف را بكار برد.در روش اول با افزايش ارتفاع نصب چراغ جهت خارج كردن چراغ هاي نزديك از محور ديد رانندگان و عابرين، چشم زدگي را كاهش مي دهند. شكل روبرو كاهش نسبي چشم زدگي را نسبت به افزايش ارتفاع نصب نشان مي دهد. همچنين در اين نمودار كاهش خيرگي نسبت به ارتفاع نصب(شار نوري لامپ ثابت) رابطه برخي از مجامع روشنايي جهت چراغ ها با شار نوري مختلف، ارتفاع نصب متفاوتي پيشنهاد مي كنند. شار نوري لامپ(لومن) > ارتفاع نصب(متر)
20000 > 10.5 - 20000تا 45000 > 10.5 تا 13.5 - 45000 تا 90000 > 13.5 تا 18
در روش ديگر با بكارگرفتن چراغهايي كه شدت نور ماكزيمم آنها در زواياي بزرگ نسبت به محور عمود چراغ كه معمولاَ‌ در محور ديد رانندگان قرار ميگيرد اتفاق نمي افتد، چشم زدگي را كاهش مي دهد. اين نوع چراغ ها در تقسيم بندي انجمن مهندسان روشنايي آمريكا چراغ با پخش عمودي كوتاه و در نامگذاري برخي كشورها از جمله آلمان و انگلستان به نوع قطع شده معروف است. جالب است در اینجا یک نمونه فاحش خیرگی را به شما معرفی کنم تا اگر مسیرتان در شب به آنجا خورد ببینید مردم ما تا چه حد به اطرافشان بی اعتنا هستند. میدان نوبنیاد به سمت شمال از خیابان اقدسیه (که بیمارستان چمران درآن واقع است) کارخانه صاایران پروژکتوری بسیار قوی را به سمت جنوب کار گذاشته که ظاهرا برای روشن ساختن دیواره مشرف به پیاده روی شرقی آن مکان است. اما رانندگانی که این خیابان را به سمت شمال می آیند در 200 متری آن محل هیچ عابری قابل رویت برایشان نیست. اما کدام مان چرایی آن را جویا می شویم.آیا شهرداري یا راهنمایی و رانندگی نباید در این امر مسئول و پاسخگو باشند؟لازم به ذکر است خیرگی تنها از اثرات آلودگی نوری بر انسان نیست بلکه در مبحث اثرات آلودگی نوری بر حیوانات نیز دیده می شود .
منابع: مهندسی روشنایی / دکتر حسن کلهر آیین نامه طراحی هندسی معابر شهری1372IES LIGHTING HANDBOOK, application volume